Verwondering als kompas - Inspiratie van Jur Deitmers
Jur verloor zijn geheugen, maar vond iets groters terug: de verwondering. In zijn lezingen vertelt hij met humor en kwetsbaarheid hoe het is om de wereld opnieuw te leren begrijpen. Zijn verhaal raakt me, omdat het zoveel lagen heeft – van persoonlijke ontwikkeling tot maatschappij. Wat kunnen we leren van iemand die opnieuw moest leren leven?
Ik (Jelke) was samen met Esther bij Jur Deitmers, op het kennisfestival van Tele’train. Het was niet alleen bijzonder inspirerend, het was ook een feest om samen op stap te zijn. In de pauze voerden we in de zon gesprekken die je normaal niet zo snel met collega’s voert – over verwondering en de aannames van de maatschappij. Ik werd er enorm blij van.
Als coach en trainer kijk ik vaak naar gedrag, overtuigingen en onderliggende systemen. Jur voegt daar iets aan toe: het belang van niet-weten. De kracht van verwondering als startpunt van verandering. Wat zou er gebeuren als ik mensen niet meer “meeneem in verandering”, maar uitnodig om opnieuw te kijken? Niet verbeteren dus, maar her-inneren. Niet sturen, maar ontregelen. Dáár ontstaat échte beweging.
Je bent niet je herinneringen – je bent je nieuwsgierigheid
We denken vaak dat persoonlijke groei gaat over dingen “beter onthouden” of “verwerken wat je hebt meegemaakt”. Jur laat iets anders zien. Zijn identiteit viel niet in stukken toen zijn geheugen hem verliet – er kwam juist ruimte vrij. Ruimte om opnieuw te kijken, opnieuw te kiezen, opnieuw te zijn. Is hij nog wie hij was voor hij zijn geheugen kwijtraakte? Dat is een filosofische kwestie waar hij graag met ons over in gesprek gaat.
De vragen uit het publiek zijn mooi, en de antwoorden en wedervragen van Jur zetten je aan het denken. Verwondering werd zijn kompas. Niet als vlucht, maar als vaardigheid. Hij stelt de simpelste vragen die we allang niet meer stellen:
“Waarom zeggen we iets anders dan we bedoelen?”
“Waarom is sarcasme normaal?”
“Waarom voelt eerlijkheid soms verkeerd?”
Juist die vragen openen de deur naar verandering.
Waarom zeggen we iets anders dan we bedoelen? Vaak omdat we geleerd hebben dat harmonie belangrijker is dan waarheid. Dat je beter iets vriendelijks kunt zeggen dan iets echts. Eerlijkheid wordt dan spannend, omdat het kan botsen met sociale codes. Jur kijkt daar met kinderlijke openheid naar: als iemand iets vraagt, waarom zou je dan niet gewoon zeggen wat waar is?
Neem bijvoorbeeld zijn ervaring in een restaurant, waar de serveerster vroeg: “Is alles naar wens?” Jur, nog zoekend in hoe sociale conventies werken, dacht: wat een rare vraag. Zijn hoofd vulde zich met alles wat níet naar wens is: het milieu, oorlog, ongelijkheid. In plaats van sociaal te glimlachen, voelde hij verwarring en zelfs frustratie: “Natuurlijk is niet alles naar wens.” Blijkbaar wordt het niet gewaardeerd als je eerlijk antwoord geeft.
We veranderen als we de verwondering serieus nemen
Jur stelt bijna terloops onze maatschappij ter discussie. Waarom is gezondheid belangrijk? “Omdat je dan meer geld kunt verdienen”, zegt een hoogleraar. Jur denkt: “Echt? Dat is wat we onze studenten leren?”
In zijn verwondering zit leiderschap. Hij vraagt zich af waarom er gepelde mandarijnen in plastic in de winkel liggen – heeft de natuur niet al een verpakking voor ze bedacht? Of waarom we niet een vak “begrijpend leven” invoeren op school. Zonder met zijn vuist op tafel te slaan, laat hij zien dat onze cultuur gebouwd is op overtuigingen die niemand meer bevraagt.
Als we in organisaties blijven sturen op controle, zekerheid en efficiëntie, raken we de frisheid kwijt die juist nodig is voor vernieuwing. Dat zie je bijvoorbeeld in hoe we gesprekken voeren. We luisteren vaak om te toetsen: ben ik het met je eens? Ga je doen wat ik zeg? Ga je de richting op die ik wil? Vaak hebben we onze oplossing al klaar, nog vóór het gesprek goed en wel begonnen is. Dat sluit verwondering af voordat ze kan ontstaan.
Jur laat zien dat juist de ogenschijnlijk rare vragen – zoals: “Waarom zeggen we iets anders dan we bedoelen?” – leiden tot het échte gesprek. Juist daar komt verwondering in beeld. Niet als vaag concept, maar als concrete techniek:
Durf te vragen zonder oordeel.
Durf stiltes te laten vallen.
Durf te zeggen: “Wat maakt dat dit voor jou logisch is?” in plaats van: “Hoe gaan we dit oplossen?”
Verwondering stelt dan de vraag die niemand meer stelt. Niet om te vertragen, maar om wakker te maken. Om stil te staan bij waar we in geloven – en of dat nog klopt. Verwondering is geen luxe, maar een kerncompetentie voor wie echt wil vernieuwen.
“Wacht eens even…”
Wat Jur laat zien, is voor mij dit: als je alles kwijtraakt wat je dacht te weten, blijft er iets puurs over. De drang om te voelen, te verbinden, te lachen. En de moed om opnieuw te beginnen. Jur zei het treffend: “Maak herinneringen, maar laat ze jou niet maken.”
Het is een zin die blijft hangen. Want het nodigt uit om niet gevangen te raken in je verleden, hoe mooi of pijnlijk ook. Je mag herinneringen hebben, koesteren, gebruiken – maar laat ze niet leidend (lijdend?) zijn.
Wees nuchter en nieuwsgierig en zeg af en toe: “Wacht eens even…” Vanuit daar wordt alles weer mogelijk.